Cytując za Raportem o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce na 2024 r. PARP, który opublikowano 26.11.2024: „Sektor MŚP jest jednym z fundamentów polskiej gospodarki, odpowiadając za 99,8% wszystkich przedsiębiorstw działających w kraju. Z tej liczby, 97,2% stanowią mikroprzedsiębiorstwa, które zatrudniają mniej niż 10 osób. To pokazuje, jak silnie polska gospodarka opiera się na niewielkich, często lokalnych firmach, które prowadzą działalność w różnych branżach, od usług po handel i budownictwo”[1]
„MŚP generują 45,3% Produktu Krajowego Brutto (PKB) Polski, zatrudniają 67,8% wszystkich zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw pracowników, znacząco wzrosły inwestycje w sektorze, a ich innowacyjność i poziom cyfryzacji rosną”[2] Bazując na tych danych można stwierdzić, że sektor MŚP jest bezsprzecznie ważny dla polskiej gospodarki, a jego dostosowanie do nowych wyzwań kluczowe.
Pomimo istotności i pozytywnych zmianach w MŚP, mierzą się one z wyzwaniami zglobalizowanego i dynamicznego świata. Rosnąca świadomość społeczna wobec odpowiedzialnego prowadzenia biznesu, zagrożenia klimatyczne i troska o aspekty środowiskowe wymusza na przedsiębiorcach nowe podejście do prowadzenia biznesu. Dodatkowymi wyzwaniami są: zmieniająca się i narastająca w lawinowym tempie legislacja, kurczące się zasoby naturalne, ryzyka klimatyczne, konieczność dekarbonizacji, a także aspekty społeczne, takie jak postępująca ujemna demografia w naszym regionie świata, w szczególności w Polsce.
Powyższa problematyka to nie tylko wyzwania, wartym podkreślenia jest fakt, iż otwierają się nowe szanse i możliwości na rozwój i zmiany w core business firm. Jedną z dróg jest przewartościowanie sposobu prowadzenia biznesu, aby już nie tylko zysk wiódł prym, ale także odpowiedzialność za to jak jest wypracowywany. Dzisiaj już nie chodzi tylko o to żeby produkować szybciej i więcej, ale też lepszej jakości i na lata, bardziej etycznie, odpowiedzialnie, z poszanowaniem ludzi i środowiska.
Zatem jakie kroki MŚP mogą wybrać, aby zwiększyć swoją odporność, potencjał, pozytywne postrzeganie przez otoczenie?
- Śledzić legislację, wymagania rynku, oczekiwania klientów i kontrahentów;
- Inwestować w ludzi, szkoląc pracowników, dbając o ich dobrostan i wspierając niedyskryminująca kulturę organizacyjną;
- Dywersyfikować swoją działalność o nowe segmenty rynku, które będą bardziej odpowiadać na zmieniające się potrzeby rynku i zapewnią firmie nowe źródła przychodu;
- Poprawiać swoją efektywność energetyczną, wodną i zasobową, przyjrzeć się gospodarowaniu odpadami i ekoprojektowaniu, przestawiać się na odnawialne źródła energii;
- Inwestować w nowoczesne i energooszczędne maszyny i optymalizować procesy;
- Analizować swoje ryzyka klimatyczne i przygotowywać scenariusze na różne ewentualności i plany ciągłości działania;
- Budować relacje, partnerstwa i wzmacniać współpracę w całym łańcuchu wartości;
- Dbać o reputację i komunikację z rynkiem;
- Liczyć ślad węglowy organizacji i najistotniejszych produktów;
- Wdrażać praktyki zrównoważonego rozwoju bazując na tych istniejących już na rynku.
Zrównoważony rozwój ścieżką do przewagi konkurencyjnej.
Zrównoważony rozwój to przede wszystkim wartości jakie niesie za sobą, m.in. większa troska o środowisko, społeczności i prowadzenie działalności. Państwa i wspólnoty przygotowują lub przygotowały już podwaliny prawne, aby wskazać przedsiębiorcom w jakim kierunku należy iść prowadząc działalność i czego po drodze nie ominąć.
Przyjęte w międzynarodowych agendach, wytycznych i porozumieniach, a także regionalnej legislacji wartości ESG: środowiskowe, społeczne i korporacyjne stały się już nie tylko dobrowolnymi wskazówkami, ale obowiązującym prawem. W UE obowiązuje Dyrektywa CSRD (Dyrektywa dotycząca sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju), która w Polsce weszła w życie w Ustawie z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy o rachunkowości, ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym oraz niektórych innych ustaw, w rozdziale 6C „Sprawozdawczość zrównoważonego rozwoju”[3]. Rozszerza ona obowiązek składania sprawozdania z działalności przedsiębiorstwa za poprzedni rok o wspomniane wyżej obszary. Ustawa wskazuje progi i lata dla konkretnych rodzajów przedsiębiorstw zgodnie z regułą, najpierw większe firmy, potem mniejsze. MŚP nie zostały ujęte w ustawie, ale ze względu na obowiązek ujawniania przez objęte podmioty informacji z całego łańcucha wartości, MŚP będą proszone przez dużych partnerów o dostarczanie danych potrzebnych im do wypełniania obowiązku informacyjnego.
W związku z tym niezwykle ważne jest, aby MŚP, a mówiąc konkretnie zarządzający tymi firmami, przyjrzeli się nowym obowiązkom prawnym zapisanym w powyższej ustawie, aby mogły się należycie przygotować, tym bardziej, że często dysponują mniejszym budżetem i ograniczonymi zasobami ludzkimi. Korzystnym sposobem, aby sprostać wyzwaniom jest zmiana sposobu myślenia o swojej firmie, a nawet przygotowanie strategii opartej na wartościach ESG. Warto w tym celu zaangażować wszystkich pracowników, zidentyfikować poszukiwane dane i zebrać je z różnych miejsc/działów w jedno miejsce, może oddelegować do tego celu dedykowaną osobę, przeprowadzić analizę własnego łańcucha dostaw/wartości, dokonać efektywnych zmian w gospodarowaniu zasobami i procesach, przyjrzeć się swoim możliwościom w angażowanie się w przeciwdziałanie zmianom klimatu.
MŚP mogą wykorzystać do tego celu istniejące wytyczne i standardy, jak na przykład:
- ONZ „Agenda 2030”[4];
- Dziewięciu zasadach Global Compact[5];
- dobrowolne standardy ESRS dla MŚP nie objętych dyrektywa CSRD[6].
Warto korzystać z dobrych praktyk innych MŚP, korzystać z dostępnych darmowych wydarzeń i absolutnie nie czekać do ostatniej chwili.
Standard dobrowolnego raportowania w EU dla nienotowanych średnich i małych przedsiębiorstw – ESRS VSME.
W tym miejscu warto przyjrzeć się bliżej jednemu ze wskazanych powyżej standardów, czyli przygotowanego dla MŚP dobrowolnemu standardowi raportowania zrównoważonego rozwoju UE, który ma wesprzeć małe i średnie firmy w zbieraniu odpowiednich danych dla dużych przedsiębiorstw, banków i inwestorów a także poprawić zarządzanie obszarem zrównoważonego rozwoju w przedsiębiorstwie i przyczynić się do bardziej zrównoważonej i sprzyjającej włączeniu społecznemu gospodarki.
Standard w pkt. 8 określa wymogi, które umożliwiają przedsiębiorstwu dostarczenie odpowiednich informacji na temat:
- W jaki sposób wywarła i prawdopodobnie wywrze pozytywny lub negatywny wpływ na ludzi lub środowisko w perspektywie krótko-, średnio- lub długoterminowej;
- W jaki sposób kwestie środowiskowe i społeczne wpłynęły lub mogą wpłynąć na jej sytuację finansową, wyniki działalności i przepływy pieniężne w perspektywie krótko-, średnio- lub długoterminowej.
W VSME obowiązują trzy progi i składają się z trzech zakresów informacji. Podwaliną standardu jest „Moduł Podstawowy”, który składa się z 11 ujawnień ESG, narracyjnych i ilościowych, obejmujących 2 punkty ogólne i 9 tematycznych. Podstawowe standardy skupiają się na praktykach, zasadach i przyszłych inicjatywach oraz inicjatywach na rzecz przejścia na bardziej zrównoważoną gospodarkę. Standardy tematyczne obejmują obszary:
- Środowiskowy (energia i emisje gazów cieplarnianych, zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby, różnorodność biologiczna, woda, wykorzystanie zasobów, gospodarka o obiegu zamkniętym i gospodarka odpadami);
- Społeczny (siła robocza – charakterystyka ogólna, siła robocza – bezpieczeństwo i higiena pracy, siła robocza – wynagrodzenia, rokowania zbiorowe i szkolenia);
- Prowadzenie działalności gospodarczej (wyroki skazujące i grzywny za korupcję i przekupstwo).
Rozszerzeniem powyższych danych jest „Moduł kompleksowy”, który niejako nadbudowuje ujawnienia modułu podstawowego o bardziej szczegółowe informacje dla: modelu biznesowego, praktyk, polityk i przyszłych inicjatyw na rzecz przejścia na bardziej zrównoważoną gospodarkę, a także opis głównych relacji biznesowych. Dodaje punkty z obszaru zmian klimatu, ryzyk z nimi związanych, transformacji klimatycznej, praw człowieka, różnorodności płci w organie zarządzającym, a także wskazania dla przychodów z niektórych sektorów.
Co ważne przedsiębiorstwa zostały zobowiązane, aby ujawniane informacje były istotne, wiarygodne, porównywalne, zrozumiałe i sprawdzalne. Dodatkowo podmioty powinny przedstawiać informacje porównawcze w odniesieniu do poprzedniego roku, z wyjątkiem wskaźników ujawnianych po raz pierwszy.
Choć wszystkie ujawnienia są obowiązkowe to warto zwrócić uwagę, że niektóre z nich mają zastosowanie tylko do określonych „szczególnych okoliczności”, a informacje niejawne lub wrażliwe mogą zostać pominięte, jednakże z jednoczesnym ich wskazaniem.
Podsumowanie
W zrównoważonym rozwoju nie chodzi o zbieranie i ujawnianie informacji ESG , ale przede wszystkim o nowe podejście do prowadzenia działalności. Wynikają z tego wyzwania, bo to zmiana obecnego paradygmatu, ale to też nowe możliwości i rozwój w nowych kierunkach. Wartości ESG mogą przyciągnąć nowych klientów lub/i nowych kontrahentów, zwiększyć wiarygodność i atrakcyjność przedsiębiorstwa, ułatwić dostęp do finansowania i zamówień, które coraz częściej wymagają spełnienia wymagań z obszarów ESG. To też furtka na nowe rynki, które maja wyśrubowane wymagania klimatyczne i zrównoważonego rozwoju dla prowadzenia działalności. To szansa na nie wypadnięcie z łańcuchów wartości i po prostu przetrwanie.
[1] Podsumowanie raportu PARP o stanie sektora MŚP w Polsce w 2024 – Fundacja Instytut Przedsiębiorczości Społecznej
[2] tamże
[3] USTAWA z dnia 6 grudnia 2024 r. zmianie ustawy o rachunkowości, ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym oraz niektórych innych ustaw
[4] Agenda 2030 – Ministerstwo Rozwoju i Technologii – Portal Gov.pl
