CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) to graniczny podatek węglowy, zwany także Mechanizmem Dostosowania Granicznego dla Emisji Węgla. Podatek został wprowadzony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/956, 10 maja 2023 r., które weszło w życie 17 maja 2023 r. a zaczęło obowiązywać od 1 października 2023 roku.
CBAM jest rozszerzeniem polityk Unii Europejskiej dotyczących ochrony środowiska i redukcji emisji gazów cieplarnianych, czyli kluczowych elementów pakietu Fit for 55, który ma na celu zmniejszenie emisji dwutlenku węgla w Unii Europejskiej o 55% przed rokiem 2030 oraz osiągnięcie bilansu zerowego emisji gazów cieplarnianych do roku 2050. CBAM ma zachęcać kraje spoza UE do podjęcia bardziej zdecydowanych działań na rzecz ochrony klimatu.
Podatek ma zapobiegać tzw. ucieczce emisji, czyli przenoszeniu produkcji do krajów o mniej restrykcyjnych regulacjach dotyczących emisji CO₂. Importerzy, którzy chcą sprzedawać towary na terenie UE, muszą dostarczyć informacje dotyczące emisji dwutlenku węgla związanej z produkcją tych towarów. Na podstawie tych danych zostanie naliczony odpowiedni podatek, który importer będzie musiał uiścić w celu rozliczenia swojej działalności.
Obowiązek ustalania i deklarowania emisji „wbudowanych” w importowane towary będzie dotyczył:
- emisji bezpośrednich, czyli pochodzących z procesów produkcji towarów,
- emisji pośrednich, pochodzących z wytwarzania energii elektrycznej zużywanej w procesach produkcji towarów (niezależnie od miejsca wytwarzania zużywanej energii elektrycznej).
Produkty objęte mechanizmem CBAM to: żelazo, stal, aluminium, nawozy, cement, energia elektryczna, wodór. Choć Rozporządzenie wprowadza pewne wyłączenia z zakresu CBAM (m.in. ze względu na wartość przesyłki lub pochodzenie towaru) to Komisja Europejska przewiduje możliwość rozszerzenia katalogu towarów objętych CBAM w późniejszym okresie.
Wdrożenie CBAM podzielono na dwa etapy i przypisano im następujące obowiązki:
| Etapy: | Obowiązki: |
| przejściowy trwający od 1 października 2023 roku do 31 grudnia 2025 roku, dający przedsiębiorcom czas na dostosowanie się do nowych regulacji | importerzy wyrobów objętych CBAM będą zobowiązani m.in. do ustalania emisji „wbudowanych” w importowane przez siebie towary oraz składania kwartalnych Sprawozdań CBAM do Komisji Europejskiej, za pomocą dedykowanej platformy elektronicznej |
| pełne wdrożenie zaplanowane od 1 stycznia 2026 roku, od kiedy importerzy będą zobowiązani do zakupu i umarzania certyfikatów CBAM, a także składania rocznych deklaracji CBAM dla towarów związanych z największym ryzykiem ucieczki emisji | tylko podmioty zarejestrowane na potrzeby CBAM jako „Upoważnieni Zgłaszający” będą mogły importować do UE wyroby objęte CBAM;„Upoważnieni Zgłaszający” będą zobowiązani do ustalania poziomu emisji „wbudowanych” w importowane przez nich wyroby objęte mechanizmem oraz składania corocznych Deklaracji CBAM;obowiązkiem „Upoważnionych Zgłaszających” będzie również nabywanie oraz umarzanie, w odpowiednich okresach, właściwej liczby specjalnych Certyfikatów CBAM odpowiadających ustalonemu wcześniej poziomowi, „zaimportowanych” emisji;na „Upoważnionych Zgłaszających” będzie również ciążyć szereg innych obowiązków i formalności, w tym związanych z przechowywaniem danych i dokumentacji |
Przepisy CBAM przewidują możliwe sankcje pieniężne za niewykonywanie obowiązków sprawozdawczych, również w okresie przejściowym.
CBAM zatem to kolejny element, który przedsiębiorstwa powinny brać pod uwagę tworząc swoje strategie zrównoważonego rozwoju. Powinny też odpowiedzialnie podejść do swojego łańcucha wartości celem uzyskania rzetelnych informacji o poziomach emisji wbudowanych w importowane towary.
